Dość dobrze znany skrót HPC (ang. heterotrophic plate count – HPC), stosowany przez mikrobiologów analizujących wodę, oznacza pomiar liczby bakterii heterotroficznych klasyczną metodą płytkową. Heterotrofy są szeroko definiowaną i zróżnicowaną grupą organizmów, które wykorzystują węgiel organiczny jako jedyne źródło węgla i energii. Początkowo liczbę bakterii heterotroficznych oznaczano, sprawdzając skuteczność procesów uzdatniania wody, szczególnie filtracji piaskowej. Mikroorganizmy heterotroficzne były wtedy jedynymi wskaźnikami bezpieczeństwa mikrobiologicznego wody. Wraz z rozwojem metod i technik umożliwiających kontrolę specyficznej mikroflory – tzw. wskaźników sanitarnych, np. Escherichia coli i bakterii grupy coli, HPC zaczęło spełniać funkcje oznaczenia uzupełniającego. Jednak w dalszym ciągu dopuszczalna liczba HPC w wodzie jest podawana w licznych aktach prawnych i zaleceniach [4, 5].
 

Woda wodociągowa

Woda wodociągowa przeznaczona do spożycia przez ludzi powinna być wolna od mikroorganizmów chorobotwórczych. W tym celu próbki wody badane są w kierunku obecności podstawowych mikrobiologicznych wskaźników bezpieczeństwa – bakterii Escherichia coli i enterokoków. Dodatkowo sprawdzana jest obecność bakterii grupy coli oraz ogólna liczba mikroorganizmów (HPC) [12].

Oznaczenie bakterii jako HPC wg normy PN-EN ISO 6222:2004 polega na posiewie wgłębnym próbki wody, z zastosowaniem jako pożywki hodowlanej agaru z ekstraktem drożdżowym, a następnie inkubacji w warunkach tlenowych w odpowiedniej temperaturze [9]. Zastosowanie dwóch różnych temperatur inkubacji pozwala na wykrycie szerszego spektrum mikroorganizmów heterotroficznych. W grupie bakterii rosnących w temperaturze 22°C znajdują się bakterie autochtoniczne, typowe dla ekosystemu wodnego, uważane za nieszkodliwe dla człowieka. Duża liczba tych drobnoustrojów w badanej próbce może jednak świadczyć o dopływie znacznych ilości substancji odżywczych, sprzyjających rozwojowi bakterii, a także o namnażaniu się bakterii na wewnętrznych powierzchniach instalacji wodociągowych. W grupie bakterii rosnących w temperaturze 36°C znajdują się organizmy, które mogą stwarzać potencjalne zagrożenie dla człowieka. Ich wzrost powyżej wartości dopuszczalnej może być spowodowany źle przebiegającymi procesami uzdatniania i dezynfekcji lub też przedostaniem się do wody zanieczyszczeń mikrobiologicznych ze ścieków [4].

W Polsce, w kolejnych rozporządzeniach Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, dopuszczalne poziomy HPC w wodzie z systemów dystrybucji podlegały zmianom (tab. 1) [10-12].


 

Niestety, jak wynika z przedstawionych danych, znaczenie HPC w wodzie do picia uległo wyraźnemu obniżeniu.

Pomimo tego, że aktualnie obowiązujące Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 roku uchyla oznaczenie ogólnej liczby mikroorganizmów heterotroficznych w 36°C, a dla ogólnej liczby mikroorganizmów w 22°C określono lakoniczny, nie do końca jasny normatyw: „bez nieprawidłowych zmian”, HPC powinno pozostać ważnym wskaźnikiem jakości wody do picia i na potrzeby gospodarcze. Np. oznaczanie HPC jest niezbędne dla monitoringu kontrolnego, obejmującego wodę dystrybuowaną w butelkach lub pojemnikach, a także wodę w zbiornikach zlokalizowanych w środkach transportu lądowego, wodnego i powietrznego (tab. 2) [12].

Cały artykuł został opublikowany
w numerze 4/2017 kwartalnika "Kierunek Spożywczy"

Literatura
[1.]    Allen M. J., Edberg S. C., Reasoner D. J. 2004. Heterotrophic plate count bacteria - what is their significance in drinking water? International Journal of Food Microbiology, 92, 265-274.
[2.]    Bartoszek D., Fleischer M. 2013. Znaczenie kliniczne Stenotrophomonas maltophilia. Forum zakażeń. 4 (3), 165-171. http://evereth.pl/index.php/znaczenie-kliniczne-stenotrophomonas-maltophilia/ dostęp 23.10.2017 r.
[3.]    Farmakopea Polska. 2014. Wydanie X, tom 1.
[4.]    Heterotrophic plate counts and drinking-water safety: The significance of HPCs for water quality and the human health. J. Bartram, J. Cotruvo, M.Exner, C. Fricker, A. Glasmacher (eds.)WHO, London, 2003.
[5.]    Kroll D. Test płytkowy do oznaczania bakterii heterotroficznych. https://pl.hach.com/asset-get.download.jsa?id=50946284807 dostęp 23.10.2017 r.
[6.]    Lipowski D., Rzadkiewicz E., Czekalska-Lachowicz E. 2008. Burkholderia cepacia – nowy patogen wywołujący zakażenia wśród pacjentów szpitalnych. Przegląd Epidemiologiczny, 62 (1),7-17.
[7.]    Malwina Diduch M., Polkowska Ż, Namieśnik J. 2016. The role of heterotrophic plate count bacteria in bottled water quality assessment. Food Control, 61, 188-195.
[8.]    Myszka K., Czaczyk K. 2006. Ograniczona dostępność składników odżywczych w środowisku wzrostu jako induktor zmian metabolicznych u bakterii heterotroficznych. Postępy Mikrobiologii, 45, 2, 87-95.
[9.]    PN-EN ISO 6222: 2004. Jakość wody -- Oznaczanie ilościowe mikroorganizmów zdolnych do wzrostu -- Określanie ogólnej liczby kolonii metodą posiewu na agarze odżywczym.
[10.]    Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi z dnia 29 marca 2007 roku. (Dz. U. 2007. Nr 61, poz. 417).
[11.]    Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2010 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. (Dz. U. 2010. Nr 72, poz. 466.).
[12.]    Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 roku w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. (Dz. U. 2015. Poz. 1989.).
[13.]    Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 31 marca 2011 roku w sprawie naturalnych wód mineralnych, wód źródlanych i wód lądowych (Dz. U. 2011. Nr 85, poz. 466.).
[14.]    Sartory D. P. 2004. Heterotrophic plate count monitoring of treated drinking water in the UK: a useful operational tool. International Journal of Food Microbiology, 92, 297-306.
[15.]    World Health Organization. Antimicrobial resistance: An emerging water, sanitation and hygiene issue. WHO, 2015.
[16.]    WHO priority pathogens list for R&D of new antibiotics http://www.who.int/mediacentre/news/releases/2017/bacteria-antibiotics-needed/en/ dostęp 6.03.2017 r.