Sklepy z żywnością w Polsce oferują ogromny wybór krajowych i zagranicznych produktów spożywczych. Wśród sprzedawanych polskich artykułów żywnościowych są też takie, których nazwy sugerują, że są one produkowane tradycyjnymi lub związanymi z określonym regionem kraju metodami, z polskich surowców, posiadają cechy charakterystyczne dla polskiej kuchni. Ale czy rzeczywiście mają one wiele wspólnego z oryginalną tradycyjną i regionalną polską żywnością? Niestety, nie zawsze tak jest. A przecież żywność taka jest elementem naszego dziedzictwa kulinarnego, a szerzej kulturowego. Warto gromadzić i upowszechniać wiedzę o takich produktach, ale też strzec je przed zafałszowaniami wspierać ich produkcję, aby prawdziwe „polskie smaki” trafiały do rodzimych i zagranicznych konsumentów.

Cele ochrony
    Społeczeństwa krajów członkowskich Unii Europejskiej nie chcą utracić swojej odrębności, starają się bowiem chronić tradycyjne produkty, kulinarne dziedzictwo. Takie rozumowanie zaowocowało ustanowieniem unijnych aktów prawnych¹ wprowadzających systemy ochrony produktów regionalnych i tradycyjnych wysokiej jakości:
• Chroniona Nazwa Pochodzenia – ChNP (ang. Protected Designation of Origin – POD),
• Chronione Oznaczenie Geograficzne – ChOG (ang. Protected Geographical Indications – PGI),
• Gwarantowana Tradycyjna Specjalność – GTS (Traditional Speciality Guaranted  – TSG).
    Ich głównym celem jest ochrona nazw i tradycyjnych metod wytwarzania produktów rolnych i środków spożywczych. Rejestracja produktu w unijnym systemie daje konsumentom gwarancję jego wysokiej jakości, rzetelności informacji na temat pochodzenia, zaświadcza o wyjątkowości i oryginalności. Po przystąpieniu Polski do UE również polska żywność może być chroniona w systemach unijnych. 
    Produkty zarejestrowane w tych systemach mają prawo być oznakowane na opakowaniach specjalnymi logotypami. Napisy znajdujące się na tych znakach są w języku kraju pochodzenia danego produktu, stąd polskie produkty oznaczono poniższymi logotypami:

Rodzaje ochrony
    Produkty regionalne rejestrowane są w systemie Chronionej Nazwy Pochodzenia lub Chronionego Oznaczenia Geograficznego, ponieważ w obydwu tych systemach niezwykle istotny jest związek pomiędzy cechami danego produktu a jego miejscem pochodzenia.
    „Chroniona Nazwa Pochodzenia” (ChNP) oznacza nazwę regionu, konkretnego miejsca albo (w wyjątkowych przypadkach) kraju, używaną do opisu produktu rolnego/ artykułu spożywczego. Szczególne cechy produktu przypisywane
są jego pochodzeniu geografi cznemu. Cały proces technologiczny (produkcja, przetwórstwo i przygotowanie) takiego produktu odbywa się na ściśle określonym obszarze geograficznym.
    „Chronione Oznaczenie Geograficzne” (ChOG) oznacza nazwę regionu, określonego miejsca lub (w wyjątkowych przypadkach) kraju, która służy do oznaczenia produktu rolnego/artykułu spożywczego pochodzącego z tego regionu. Wystarczy, że jeden etap procesu technologicznego przebiega na określonym obszarze geograficznym.
    „Gwarantowana Tradycyjna Specjalność” (GTS) oznacza tradycyjny produkt rolny lub środek spożywczy uznany przez wspólnotę ze względu na jego specyficzny charakter (np.: smak, zapach, szczególne surowce). Za tradycyjny uznawany jest produkt, który istnieje na rynku wspólnotowym co najmniej od 25 lat. Musi też być wytwarzany przy użyciu tradycyjnych surowców lub mieć tradycyjny skład czy sposób produkcji. Nazwa powinna być sama w sobie tradycyjna lub przyjęta zwyczajowo. Produkcja nie jest związana z określonym regionem, jest możliwa na terenie całego kraju.

Polskie produkty w systemach unijnych
    W UE jest ponad 1000 produktów posiadających oznaczenia w jednym z powyższych systemów. Polska ma obecnie zarejestrowanych 36 wyrobów. Zgodnie z procedurami UE pierwszy polski produkt został zarejestrowany w 2007 r. – była to bryndza podhalańska (ChPN).
    Obecnie unijną Chronioną Nazwę Pochodzenia mają: bryndza podhalańska (od 2007 r.), oscypek (od 2008 r.), redykołka i wiśnia „nadwiślana” (od 2009 r.), podkarpacki miód spadziowy (od 2010 r.), karp zatorski i fasola „Piękny Jaś z Doliny Dunajca” (od 2011 r.), fasola wrzawska i miód z Sejneńszczyzny (od 2012 r.),
    Polskie produkty regionalne zarejestrowane w systemie Chronione Oznaczenie Geograficzne to: rogal świętomarciński i miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich (od 2008 r.); andruty kaliskie, truskawka kaszubska i wielkopolski ser smażony (od 2009 r.); fasola korczyńska, jabłka łąckie, kiełbasa lisiecka, miód kurpiowski, obwarzanek krakowski, suska sechlońska i śliwka szydłowska (od 2010 r.); chleb prądnicki, jabłka grójeckie, kołacz śląski i miód drahimski (od 2011 r.), ser koryciński swojski i jagnięcina podhalańska (od 2012 r.).
    W systemie Gwarantowana Tradycyjna Specjalność Polska zarejestrowała: staropolskie miody – półtorak, dwójniak, trójniak i czwórniak (w 2008 r.), olej rydzowy i pierekaczewnik (w 2009 r.), kabanosy, kiełbasę jałowcową i myśliwską (w 2011 r.). 
    Polskie produkty żywnościowe, które zostały zarejestrowane w powyższych systemach, uzyskały tym samym ochronę na terenie całej Unii Europejskiej.

Rejestracja i kontrola w Polsce
    Rejestracja polskich produktów regionalnych i tradycyjnych w unijnych systemach odbywa się na podstawie unijnych aktów prawnych oraz polskiej ustawy z 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw, i oznaczeń produktów rolnych, i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz.U. z 2005 r. nr 10, poz. 68). Wnioski o rejestrację produktów w systemach ChNP, ChOG i GTS składa się do ministra rolnictwa i rozwoju wsi. Uprawnione są do tego wyłącznie grupy producentów. Minister przyjmuje wnioski, ocenia (po zasięgnięciu opinii Rady ds. Tradycyjnych i Regionalnych Nazw Produktów Rolnych i Środków Spożywczych) i przekazuje do Komisji Europejskiej. KE w ciągu 12 miesięcy musi sprawdzić i opublikować wniosek w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. W ciągu 6 miesięcy od daty publikacji można przekazać sprzeciw. Jeśli brak jest sprzeciwów, to następuje rejestracja w Rejestrze Chronionych Nazw Pochodzenia i Chronionych Oznaczeń Geograficznych lub w Rejestrze Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności oraz publikacja w Dzienniku Urzędowym WE.
    Podstawowym warunkiem upoważniającym producenta do używania zarejestrowanej nazwy produktu regionalnego lub tradycyjnego jest kontrola zgodności procesu produkcji ze specyfikacją i otrzymanie świadectwa jakości. Kontrola taka odbywa się na wniosek producenta i jest płatna. Przeprowadza ją Wojewódzka Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych lub upoważniona przez ministra rolnictwa i rozwoju wsi jednostka certyfikująca (obecnie jest ich 5). Jednostki certyfikujące mają prawo wydawania i cofania certyfikatów potwierdzających zgodność procesu produkcji ze specyfikacją.
    IJHARS również przeprowadza kontrole urzędowe (bezpłatne dla producenta), mające zapewnić ochronę przed używaniem nazw w celach komercyjnych, imitacją, zawłaszczaniem i innymi działaniami wprowadzającymi w błąd konsumentów.

1 ChNP i ChOG dotyczą: Rozporządzenie Rady (WE) nr 510/2006 z 20 marca 2006 r. oraz Rozporządzenie Komisji (WE) nr 628/2008. GTS dotyczą: Rozporządzenie Rady (WE) nr 509/2006 z 20 marca 2006 r. oraz Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1216/2007.

Autor: dr inż. Ewa Woicka-Bekas

Artykuł został opublikowany w magazynie "Agro Przemysł" nr 4/2012

Źródło fot.: www.sxc.hu