Quasi-rękojmia i gwarancja jakości świadczonych usług 
Zawierając umowę typu MaaS, trzeba pamiętać o tym, że nie występuje tu typowa rękojmia  za wady w przypadku, gdy maszyna nie pracuje prawidłowo (np. nie osiąga zakładanej wydajności – liczba produktów na jednostkę czasu), w odróżnieniu od np. przypadku umowy sprzedaży maszyny. Innymi słowy, w przypadku sprzedaży sprzedawca ponosi odpowiedzialność za jej wady z tytułu rękojmi na podstawie przepisów kodeksu cywilnego (art. 556 i n. k.c.). Natomiast w przypadku umowy typu MaaS, choć maszyna jest udostępniana nabywcy, to przedmiotem umowy jest świadczenie przez dostawcę usług, które mają gwarantować zapewnienie przez tę maszynę określonej wydajności. 

Do umowy typu MaaS w pierwszej kolejności stosuje się przepisy o umowie zlecenia, które nie odsyłają do przepisów o rękojmi w ramach umowy sprzedaży. Istnieją więc argumenty za tym, że brak jest przepisów prawa dających automatyczną rękojmię w ramach umowy typu MaaS jako umowy o świadczenie usług. Brak rękojmi na gruncie umowy zlecenia wynika także z braku konkretnego rezultatu – są to umowy starannego działania niezależnie od ostatecznego efektu. Chcąc się więc zabezpieczyć na wypadek nieprawidłowości świadczonych usług w ramach umowy typu MaaS warto wprowadzić do umowy postanowienia gwarantujące korzystającemu z maszyny lub sprzętu uprawnienia analogiczne do tych wynikających z rękojmi za wady rzeczy sprzedanej oraz gwarancji jakości. Wydaje się, że można to zrobić – po pierwsze – poprzez wyraźne uregulowanie procedury definiującej wadę oraz obowiązki dostarczającego maszynę (m.in. maksymalny czas reakcji względem danej listy usterek). Po drugie, alternatywną możliwością jest odpowiednie sformułowanie zobowiązania w zakresie parametru niezawodności lub dostępności maszyny.

Ciekawym rozwiązaniem stosowanym w praktyce jest możliwość zawarcia odrębnej umowy pomiędzy dostawcą usługi a jej użytkownikiem, tzw. Gwarancji Jakości Świadczonych Usług (SLA – Service Level Agreement), w ramach której dostawca zobowiązuje się do zapewnienia określonego poziomu jakości usługi na podstawie uzgodnionych wcześniej parametrów jakościowych. Gdy świadczona usługa spadnie poniżej oznaczonego przez strony poziomu użytkownik może skorzystać z określonych w umowie uprawnień, takich jak obniżenie wynagrodzenia, usunięcie niezgodności świadczonej usługi z umową, a nawet rozwiązanie kontraktu . Gwarancja Jakości Świadczonych Usług (SLA) spełnia więc w zasadzie podobną funkcję co rękojmia i gwarancja jakości rzeczy, z tą jednak istotną różnicą, że gwarancja SLA dotyczy usług a nie rzeczy, co ma również swoje konsekwencje. Po pierwsze, niemożliwa jest „wymiana” usługi (możliwe przy np. wadzie ramienia robota przemysłowego) a tylko jej poprawa poprzez usunięcie stanu niezgodności z umową. Po drugie, istnieją argumenty za tym, że użytkownik nie może odstąpić od umowy ze skutkiem ex tunc, gdyż raz wyświadczona usługa, w przeciwieństwie do rzeczy, nie może zostać zwrócona (można jedynie zaprzestać jej świadczenia ).

Rozważając zawarcie umowy MaaS warto więc pomyśleć o kluczowych wadach oraz ryzykach generowanych dla planowanego procesu produkcji, aby stworzyć rozwiązania, które zagwarantują realną ochronę na wypadek niezgodności świadczonej usługi z postanowieniami kontraktu, bowiem przepisy prawa nie gwarantują w tym przypadku właściwej ochrony. 

Możliwość zastrzeżenia kar umownych
Kolejnym rozwiązaniem, które zagwarantuje ochronę na wypadek niezgodności świadczonych usług z postanowieniami umowy typu MaaS, jest możliwość zastrzeżenia kar umownych. W tym wypadku należy jednak pamiętać, że umowa typu MaaS – tak jak wskazywano powyżej – jest umową starannego działania, a nie rezultatu (dostawca usługi nie odpowiada za wynik, lecz za starania w celu osiągnięcia danego wyniku ). Stąd też z uwagi na to, że „staranne działanie” to z istoty pojęciem ocenne, należałoby w umowie w sposób możliwie dokładny oznaczyć, jakie czynności i obowiązki strony rozumieją pod tym sformułowaniem i w jaki sposób (np. w jakim czasie od zgłoszenia) powinny być one zrealizowane. Jest to o tyle istotne, że zastrzeżona kara umowna odnosić się będzie jedynie do tych konkretnych czynności i obowiązków. 

W umowie typu MaaS, oprócz standardowej kary umownej za zwłokę w realizacji konkretnych czynności i obowiązków, warto rozważyć zastrzeżenie kary umownej „za parametr”. Kara ta mogłaby zostać naliczona w razie niedotrzymania istotnych dla użytkownika cech świadczonej usługi, takich jak parametry jakościowe. Z naszej praktyki wynika, że warto pomyśleć tu o następujących parametrach: 
1.    wydajność dostarczanej maszyny (np. ustalamy, z jaką szybkością i częstotliwością produkuje określony towar);
2.    parametry techniczne (np. czy maszyna zapewnia określoną efektywność energetyczną, spełnienie limitów głośności);
3.    dostępność (np. określenie procentu dni w roku, w których maszyna musi działać).

Kary umowne „za parametr” są najczęściej bardzo zindywidualizowane, dostosowane do branży, w jakiej działa korzystający z maszyny oraz do jego założeń biznesowych u podstaw zawierania umowy. Dlatego ważne jest, by pamiętać o możliwości zastrzeżenia kar umownych „za parametr”, bowiem są one środkiem „motywacyjnym” dla dostawców, aby dotrzymywać założeń biznesowych, pod które korzystający na przykład zaplanował produkcję.

Można rozważyć łączenie kar umownych z dodatkowym zabezpieczeniem w formie gwarancji bankowej (dostarczanej przez dostawcę maszyny), co zwiększy szanse korzystającego na realne uzyskanie zapłaty kar.

 

Zastępcze wykonanie świadczenia 
Kolejnym rozwiązaniem zabezpieczającym interesy podmiotu korzystającego z maszyny w ramach umowy typu MaaS może być tzw. wykonanie zastępcze. Instytucja ta jest uregulowana w kodeksie cywilnym (art. 480 § 1 k.c.), jednak z uwagi na niebiznesowe przesłanki jej wykorzystania (zgoda sądu, chyba że wystąpił przypadek nagły; trzeba mieć natomiast na uwadze rozbieżności sądów, czym jest przypadek nagły) zasadne jest uregulowanie w umowie typu MaaS przesłanek wprowadzenia umownego wykonania zastępczego. W praktyce polega to na możliwości skorzystania z podmiotu trzeciego do wykonania obowiązków umownych, od jakich uchyla się dostawca, na jego koszt.

W przypadku umów typu MaaS należy jednak zwrócić uwagę, że maszyna jest cały czas własnością dostawcy i to po jego stronie występuje szereg niezależnych i nakładających się na siebie czasowo zobowiązań, stąd dla swojej skuteczności umowne wykonawstwo zastępcze musi być odpowiednio zniuansowane. Po drugie, niekiedy dotyczą one wysoko specjalistycznego sprzętu, bądź sprzętu z oprogramowaniem obsługiwanym wyłącznie przez konkretny podmiot. W takiej sytuacji bardzo utrudnione będzie znalezienie podmiotu trzeciego, który miałby odpowiedni know-how i uprawnienia umożlwiające zrealizowanie obowiązków, od których uchyla się dostawca. 

 

Niniejsza publikacja jest pierwszą z serii publikacji na temat umowy MaaS. W kolejnych będziemy mierzyć się z innymi zagadnieniami węzłowymi tych umów.

 

 

[1] Zob. P. Machnikowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, art. 750 k.c., wyd.11, red. E. Gniewek, P.Machnikowski, 2023, Legalis nb 3.

[2] Szerzej: A. Cempura, A. Kasolik [w:] A. Cempura, A. Kasolik, Metodyka sporządzania umów gospodarczych, 3.3. Preambuła, Warszawa 2023.

[3] Zob. przykładowe orzecznictwo dot. znaczenia preambuły umowy dla wykładni oświadczeń woli stron: Wyrok SA w Katowicach z 13.12.2010 r., V ACa 389/10, LEX nr 846528; wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 11 lutego 2016 roku, sygn. akt III Ca 73/16, LEX nr 2131728.

[4] tj. odpowiedzialność sprzedawcy/przyjmujące zamówienie względem kupującego/zamawiającego za wady fizyczne oraz prawne rzeczy.

[5] Szerzej: J. Wilczewski, Gwarancja Jakości Świadczonych Usług (Service Level Agreement) jako szczególny reżim odpowiedzialności kontraktowej, Wrocław 2004, s. 1-13.

[6] Ibidem, s. 8-9.

[7] Zob. Wyrok SA w Katowicach z 11.04.2019 r., III AUa 526/18, LEX nr 3089630.