Norma PN EN ISO 9001:2015-10 [1] mówi, że audyt to systematyczny, niezależny i udokumentowany proces uzyskiwania dowodu z audytu oraz jego obiektywnej oceny w celu określenia stopnia spełnienia kryteriów audytu. W założeniu więc audyt jest narzędziem pozwalającym na postawienie diagnozy w odniesieniu do wdrożenia, utrzymywania i skuteczności systemu zarządzania w organizacji. Pozwala na potwierdzenie skuteczności systemu, a także zdiagnozowanie procesów i zadań wymagających doskonalenia, bez udziału strony trzeciej. Prawidłowo przeprowadzony umożliwi organizacji wprowadzenie niezbędnych działań korygujących i doskonalących. Samodzielna identyfikacja niezgodności pozwala na ich usunięcie, zanim zostaną one wskazane w kartach niezgodności przez jednostki certyfikujące, akredytujące czy też klientów.

Audyty wewnętrzne przeprowadzane są w tych organizacjach, w których wdrożono systemowe zarządzanie, w tym w sektorze badań laboratoryjnych. W akredytowanym laboratorium badawczym, działającym zgodnie z normą PN-EN ISO 17025:2018-02 [2], realizacja audytów wewnętrznych jest obowiązkowa i powinna być zgodna z wytycznymi określonymi w normie akredytacyjnej.  

Rodzaje audytów
Niniejsze opracowanie poświęcone jest audytowi wewnętrznemu, należy jednak pamiętać, że obok audytów pierwszej strony (wewnętrznych) funkcjonują i są wykorzystywane audyty zewnętrzne drugiej i trzeciej strony. Audyt trzeciej strony często zwie się audytem certyfikującym, co wynika z faktu, że realizowany jest przez niezależną jednostkę udzielającą uznania, w celu przyznania certyfikatu. W przypadku sektora usług laboratoryjnych audyty trzeciej strony realizowane są przez Polskie Centrum Akredytacji, a ich pozytywny wynik jest podstawą do przyznania certyfikatu akredytacji i publikacji uzgodnionego zakresu akredytacji. Audyty drugiej strony to z kolei narzędzia wykorzystywane w procesie kwalifikacji i nadzoru dostawców. W przypadku, kiedy organizacja kwalifikuje dostawcę nie tylko w oparciu o ocenę towaru, usługi, ale również na podstawie wyniku audytu wewnętrznego przeprowadzonego przez własny personel w wybranej organizacji, taki audyt nazywamy audytem drugiej strony. Jest on szczególnie często wykorzystywany w branży produkcyjnej sektora spożywczego, natomiast laboratoria korzystają z tego narzędzia niezmiernie rzadko.

Planowanie audytów wewnętrznych
Zgodnie z definicją audyt wewnętrzny powinien być planowany, a wytyczne do przedmiotowego planowania znajdują się między innymi w normie PN-EN ISO 17025:2018-02 [2]. Planowanie audytów wewnętrznych należy rozpatrywać na dwóch poziomach, tj.: dla całej organizacji, a także planowanie realizacji pojedynczego audytu wewnętrznego. W laboratorium odpowiedzialnym za przygotowanie programu audytów wewnętrznych jest kierownictwo biorące pełną odpowiedzialność za funkcjonowanie organizacji. Zgodnie z normą akredytacyjną przedmiotowy program powinien uwzględniać znaczenie danej działalności laboratoryjnej, zmiany wpływające na laboratorium oraz wyniki poprzednich audytów. Aby więc właściwie i skutecznie korzystać z narzędzia audytu opracowujący program powinien dokonać analizy działalności laboratoryjnej tak, aby przygotowany plan pozwalał na dostarczenie informacji o funkcjonowaniu systemu oraz o procesach wymagających doskonalenia. W praktyce oznacza to, że w przypadku, kiedy laboratorium zidentyfikowało sześć niezgodności w procesie walidacji, weryfikacji i oceny niepewności metod badawczych i jednocześnie nie zapisano żadnej niezgodności w procesie nadzoru nad wyposażeniem pomiarowym, w kolejnym programie audytów wewnętrznych należy podjąć właściwe środki. Zamierzone działania mogą polegać na zwiększeniu liczby audytów w problemowym procesie, zwiększeniu liczby audytorów w zespole czy też skorzystaniu z pomocy eksperta technicznego w zakresie procesu potwierdzania metod do stosowania.  
Podczas planowania należy również uwzględniać zmiany w działalności laboratoryjnej, ponieważ zmiana trybu postępowania, np. wprowadzenie nowej metody badawczej, wdrożenie innego systemu rejestracji próbek, zmiana formy dokumentowania warunków środowiskowych, powodują, że pojawia się ryzyko popełnienia błędu. Jednocześnie obok procesów, które ulegają aktualizacji, modyfikacji, bardzo często funkcjonują procesy, dla jakich laboratorium ustala dyspozycje systemowe, ale nie realizuje ich w praktyce. Przykładem powyżej opisanej sytuacji może być proces skarg (jeżeli klienci nie składali ich na działalność laboratorium procedura postępowania ze skargami nie jest uruchamiana). Podobnie rzecz ma się w odniesieniu do stwierdzania zgodności wyników z specyfikacją, co ma miejsce w przypadku, kiedy klienci zlecają przedmiotową usługę. Wówczas w procesie planowania audytów wewnętrznych, bez szkody dla oceny skuteczności systemu można pominąć proces skarg czy stwierdzeń zgodności, ponieważ audyty w tym obszarze koncertowałby się jedynie na analizie zapisów systemowych, które funkcjonują już w laboratorium i były poddawane ocenie.